In Nederland zijn Chinees-Indische restaurants zo’n markant onderdeel geworden van de Nederlandse cultuur dat ze officieel onderdeel uitmaken van het immaterieel erfgoed. Het is zelfs zo ‘gewoongoed’ geworden dat we haast vergeten dat de gerechten en het interieur van die restaurants mooie verhalen in zich dragen. Want heb jij enig idee wat de échte bedoeling is van die gouden zwaaiende katjes in de entree?
In de jaren '50 was het bezoeken van een Chinees restaurant voor velen in Nederland de eerste ervaring met ‘uit eten gaan’, niet in de laatste plaats omdat het goed betaalbaar was. Het aanbod van deze restaurants bestond uit een mix van Chinese en Indische gerechten.
Hoewel de gerechten sterk aangepast waren aan het Nederlandse smaakpalet, was dit voor velen de eerste kennismaking met de Chinese en Indische keuken.
Het eerste Chinese eethuis ‘Cheung Kwok Low’ werd in 1920 in Rotterdam geopend in Katendrecht. Destijds werd het vooral bezocht door havenarbeiders uit China die in Nederland kwamen werken omdat Stoomvaart Maatschappij Nederland op zoek was naar goedkope arbeidskrachten. Als havenarbeider of stoker op grote schepen, verrichtten ze vaak zwaar werk vanuit de havens van onder andere Amsterdam en Rotterdam.
In de jaren ’20 was er door de economische crisis minder werk in de scheepaart en moet een deel van de Chinese arbeiders noodgedwongen het roer omgooien. Ze gingen zelfgebakken pindakoekjes verkopen of opende Chinese restaurants. Vooral in Amsterdam en Rotterdam, waar de grote havens waren, naam het aantal Chinese restaurants toe.
Veel restaurants zaten aan de De Zeedijk en in de Nieuwmarkt buurt in Amsterdam, in Rotterdam in de wijk Katendrecht.
Na de Tweede Wereldoorlog veranderde het karakter van de Chinese restaurants. De meeste Indische mensen, vestigden zich na de oorlog en de Indonesische onafhankelijkheid in Nederland en namen andere eetgewoontes mee en ook de militairen die tussen 1945 en 1949 in Indonesië dienden wilden af en toe Indisch eten.
De vraag naar Indische gerechten zorgde ervoor dat de Chinese restaurants ook Indische gerechten op de kaart zetten.
Koks met een Indische achtergrond werden aangenomen om de 'nieuwe' gerechten zoals Saté, Gado Gado en Nasi Rames te bereiden en te leren aan koks van de Chinese restaurants.
Op deze manier ontstond de vermenging van de Chinese en Indische keuken en was de Chinees-Indische eetcultuur in Nederland een feit. Het menu werd afgestemd deels op de gasten met een Indische achtergrond, en vooral op de Hollandse gasten.
Porties werden vergroot en het eten werd minder pittig gemaakt. Geleidelijk aan namen velen deze nieuwe eetgewoontes over. In de jaren ‘80 bereikte het aantal Chinees-Indische restaurants in Nederland zelfs haar hoogtepunt met ruim 2300 restaurants.
Ondernemers zagen de populariteit van de restaurants toenemen en openden steeds meer Chinees-Indische restaurants. Eerst vooral in grote steden, maar al gauw was er in bijna iedere stad of ieder dorp wel zo’n restaurant. Steeds vaker kwamen migranten uit de Zuid-Chinese provincies Zhejiang, Guangzhou en Fujian naar Nederland om in de horeca te werken. Ze brachten vanuit China allerlei voorwerpen met zich mee die werden gebruikt als keukengerei, decoratie en nog veel meer.
Naast de kenmerkende gerechten, is het interieur van een Chinees-Indisch restaurant ook een verhaal op zich. Bij binnenkomst in een restaurant vallen je ongetwijfeld een aantal dingen op. De herkenbare decoratie, zoals onder andere de schilderingen, het houtsnijwerk en de rode lampions is voor veel Nederlanders kenmerkend voor een Chinees-Indische restaurantsfeer.
Herkenbaar zal ook het beeld van de kat zijn.
De zogenoemde 'zhao cai mao' 招财猫, of maneki neko in het Japans.
Deze katten komen eigenlijk uit Japan, maar zijn ook erg bekend in China. Voor velen zal het lijken alsof deze katjes naar je zwaaien, maar eigenlijk wenkt de kat je het restaurant in!
Zo lokken ze rijkdom naar binnen.
Natuurlijk zijn het bovenal de gerechten die de restaurants kenmerken. De recepten en ingrediënten werden met succes aangepast aan de lokale smaken.
Het populaire gerecht Babi Pangang (eigenlijk Panggang) heeft bijvoorbeeld een Indonesische naam, wat geroosterd varkensvlees betekent. Dit vleesgerecht werd in Indonesië waarschijnlijk geïntroduceerd door migranten uit China en eeuwen later meegenomen naar Nederland. Hier ontwikkelde het zich verder tot een van de meest kenmerkende (en gegeten!) gerechten van de Chinees-Indische keuken.
Hoewel het aantal Chinees-Indische restaurants over de jaren wel afneemt, is de waardering ervan er niet minder op geworden. Stichting "Meer dan Babi Pangang" heeft ervoor gezorgd dat de Chinees-Indische Restaurantcultuur sinds 2021 officieel erkend wordt als Nederlands Immaterieel Erfgoed en werkt aan het opzetten van een Nationale Babi Pangang Dag.
Een ander bijzonder populair gerecht uit de Chinees-Indische keuken is de loempia. In Indonesië werd dit woord overgenomen van migranten uit Zuid-China die de loempia’s Lun Pia noemden. De populaire loempia’s zijn dus ook via Indonesië uit China naar Nederland gereisd. In China zijn deze gefrituurde rollen niet alleen een smakelijke hap: de goudgele loempia’s worden namelijk geassocieerd met goudstaven en symboliseren het verkrijgen van rijkdom. Men eet ze onder andere tijdens Chinees Nieuwjaar (Lentefeest), vandaar ook de Engelse naam van loempia’s, namelijk ‘springrolls’. Deze kleinere staafjes zijn in Nederland uitgegroeid tot nog grotere goudstaven van grofweg twintig centimeter lang. Zulke grote loempia’s zal je in China niet zo snel tegen komen.
Meer (w)eten?
Op de site ThingsThatTalk worden objecten uit Chinees-Indische restaurants en uit de collectie van Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen verder onderzocht en beschreven.