Het zijn ‘schoenen met een verhaal’, het paar Zwarte Pietenschoenen, dat vanaf 6 december in het Afrika Museum te zien is. Het is met dit kleurige paar aan zijn voeten, dat cabaretier Erik van Muiswinkel de afgelopen jaren, gestalte gaf aan zijn rol als Hoofdpiet. In 2015 deed Van Muiswinkel hier afstand van en droeg zijn schoenen over aan het museum. Daar staan zij nu in de vaste opstelling over beeldvorming. Samen met historische voorwerpen uit de reclame, speelgoed en kinderboeken, tracht deze presentatie een beeld te geven van hoe 'zwarte' mensen in het verleden zijn, en vandaag de dag ook nog vaak worden afgebeeld. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd. Iets om over na te denken.
Waarom heeft het Afrika Museum deze schoenen aangekocht?
In het Afrika Museum staat een vaste presentatie over beeldvorming ten aanzien van mensen met een andere huidskleur dan de traditionele 'witte' Europeaan. Verschillende historische voorwerpen laten hierin zien hoe vroeger 'zwarte' mensen wereldwijd werden afgebeeld. Het Zwarte Pietendebat gaat ook over beeldvorming. Volgens de een is Zwarte Piet onschuldig, volgens de ander een voorbeeld van racisme, door de manier waarop iemand met een donkere huidskleur als sullige dienaar van de alwetende blanke man wordt neergezet. Deze schoenen staan als het ware symbool voor de discussie die hierover is ontstaan, een discussie over beeldvorming. Ze passen daardoor heel goed bij de vaste opstelling in het museum.
Wat heeft zwarte piet met Afrika te maken en dus met het Afrika Museum?
Het Afrika Museum houdt zich niet alleen bezig met de 54 landen die het continent Afrika vormen, maar ook met objecten en thema’s uit de Afrikaanse diaspora (verspreiding van Afrikanen over de hele wereld, als gevolg van slavenhandel). Het museum heeft bijvoorbeeld werk van Cubaanse, Haïtiaanse , Amerikaanse kunstenaars en werk van kunstenaars uit de Afrikaanse diaspora in Nederland.
De discussie over beeldvorming ten aanzien van mensen met een donkere huidskleur raakt aan het slavernij-verleden, dat onlosmakelijk verbonden is met Afrika.
Hoort dit wel in een museum?
Het is een taak van musea als de onze, om voorwerpen te verzamelen die verhalen vertellen over wat er in de samenleving gaande is. Het Zwarte Pietendebat speelt een rol in de discussie over cultuur en identiteit die momenteel in ons land, maar ook in heel Europa, gaande is. Een museum van wereldculturen is geïnteresseerd in deze hedendaagse discussies over beeldvorming, cultuur en identiteit, zowel lokaal als wereldwijd. Daarom verzamelt het museum voorwerpen die hierover gaan.
Wat vindt het museum?
Het museum ziet de beslissing van Van Muiswinkel als onderdeel van een groter maatschappelijk debat. Het is aan de bezoeker zelf om daar een eigen mening over te vormen. Het museum helpt daar wel een beetje bij, door de schoenen – en daarmee het Zwarte Pietendebat- in de context te plaatsen van de geschiedenis van beeldvorming.
Zwarte Pietendebat in de context van beeldvorming
In deze geschiedenis van beeldvorming is te zien dat opvattingen niet statisch zijn, maar steeds veranderen. Wanneer men kijkt naar de ontwikkeling in de strips waarmee velen in Nederland en België zijn opgegroeid - Kuifje, Suske en Wiske en Sjors en Sjimmie - ziet men dat verandering mogelijk is. Vroeger vond men wellicht deze weergave van zwarte personen niet discriminerend, maar nu is er een groeiend gevoel in samenleving dat deze presentatie discriminerend en pijnlijk is.
De vroege Kuifje verhalen en de vroege Suske en Wiske verhalen zijn later herschreven, 'gekuisd' . Heel in het bijzonder geldt die verandering voor Sjors en Sjimmie, zoals een animatiefilmpje op de afdeling laat zien. Eerst was Sjimmie het domme, dikke zwarte jongetje dat nauwelijks fatsoenlijk Nederlands kon spreken en een generatie verder, met een andere tekenaar, is hij een normale jongere. Zoals Herman Pleij, emeritus hoogleraar historische Nederlandse letterkunde,over het Pietendebat opmerkte: sprookjes en volksgebruiken veranderen in de loop der tijd. Dat Van Muiswinkel is gestopt met zijn rol in het Sinterklaas Journaal is een teken van zo’n verandering, het afstand doen van de schoenen is daar het symbool van.