Geschiedenis Wereldmuseum Berg en Dal

Zonder de paters van de Congregatie van de Heilige Geest was er geen Wereldmuseum Berg en Dal (voorheen Afrika Museum) geweest. Deze katholieke congregatie bestaat al sinds 1703, maar wordt in Nederland pas actief in 1904. Als missiecongregatie zijn en waren de leden voornamelijk gestationeerd in Afrikaanse landen. Waar in de 19de eeuw de nadruk lag op de bekering van de in hun ogen ongelovigen, krijgen de missionarissen in de 20e eeuw steeds meer belangstelling voor de Afrikaanse cultuur. Dit uit zich o.a. in het verzamelen van Afrikaanse religieuze objecten: het begin van onze collectie. 

Het Afrika Museum wordt in 1954 opgericht door pater Piet Bukkems (1900-1970), een gepensioneerde missionaris, in Villa Meerwijk in Berg & Dal. In eerste instantie bedoeld om geïnteresseerden te informeren over het belang van de missie in Afrika met mogelijk een donatie of toetreding tot de congregatie als gevolg. Maar ook om het Nederlandse publiek kennis te laten maken met de belevingswereld van de bewoners van het Afrikaanse continent.

Vanwege het groeiende aantal bezoekers wordt de villa al snel te klein en ontstaan er plannen voor een nieuw museum, achter de villa. In 1958 is het gerealiseerd, met pater Piet Verdijk (1915-1996) als directeur. Missie van het nieuwe museum is om bij een groot publiek belangstelling te wekken voor Afrika ten zuiden van de Sahara, zowel op wetenschappelijk als inhoudelijk gebied. Om dit brede publiek te trekken wordt er aangrenzend aan het museum een ‘Afrikaans dorp’ nagebouwd. Dit dorp breidt zich in de loop van de jaren steeds meer uit, met kopieën van woonerven uit Ghana, Benin, Mali, Kameroen en Lesotho.

Het personeelsbestand van het museum bestaat nog lange tijd voor een deel uit paters, en heeft het museum een religieuze inslag. Maar de inhoud van de tentoonstellingen verandert door de jaren heen geleidelijk. In 1963 wordt er nog een tentoonstelling gemaakt met de titel ‘De vreemde mens en zijn religie’. In de jaren ’70 en ’80 begint het museum zich juist steeds meer op de overeenkomsten tussen de bezoekers en de bewoners van het Afrikaanse continent te richten. Expo’s krijgen universele thema’s zoals kinderen, rouwen en geboorte. 

Verzet, onafhankelijkheidsbewegingen en de dekolonisatie van Afrikaanse landen hervormen de ideeën van de paters. Het is tijd voor verandering. Met dezelfde religieuze collectie wordt nu geprobeerd een verhaal te vertellen vanuit een nieuw perspectief. In de jaren ‘90 begint het museum ook hedendaagse kunst van kunstenaars uit Afrika en de Afrikaanse diaspora te verzamelen. Door de collectie aan te vullen met contemporaine kunst van Afrikaanse makers wil het museum ook een Afrikaans perspectief tonen.

Na de fusie in 2014 is het Afrika Museum (inmiddels Wereldmuseum Berg en Dal), samen met Museum Volkenkunde en het Tropenmuseum, onderdeel geworden van het Nationaal Museum van Wereldculturen. Met de fusie en de aansluiting binnen NMVW wordt de religieuze invalshoek, en de insteek van missiemuseum losgelaten. In 2017 kondigt de directie van het NMVW investeringen aan. De jaren erna wordt er hard gewerkt aan onder meer een nieuwe vaste tentoonstelling.

Inspirerend Afrika opent in 2019 de deuren, en geeft een beeld van de diversiteit van het continent Afrika. Een deel van de opstelling heeft dan een flinke make-over ondergaan. Weg zijn de donkere ruimtes. In een lichtere moderne omgeving toont het museum een mix van etnografica en moderne kunst met veel licht en kleur. Van de creativiteit van de mensen, het bruisende Afrika, de complexe geschiedenis, het koloniale verleden, religie. Mensen staan centraal. Kortom: het museum toont een nieuw eigen gezicht, maar ook een ander gezicht van het continent Afrika. Met deze tentoonstelling wil het museum loskomen van de bekende stereotypen.

De directie uit bij de opening onder meer dat zij verdere veranderingen wil doorvoeren. Zo is er de wens het Museumpark aan te passen en ook hier een breder beeld neer te zetten. De verdere veranderingen zullen in stappen gezet worden, aldus de directie.

De Congregatie van de Heilige Geest heeft aangekondigd dat zij af wil van het museum en de grond. Naar een koper wordt naarstig gezocht. Het museum heeft een huurcontract tot 2025. Voor de periode daarna blijft men in gesprek.

In 2021 opent de reizende expositie Heden van het slavernijverleden in het Afrika Museum. De expositie is in samenwerking met Erfgoed Gelderland uitgebreid met sporen van kolonialisme in de provincie Gelderland. Die zijn te zien onder de noemer Mapping slavery.   

Wereldmuseum Berg en Dal is per 27 november 2023 gesloten voor publiek.